GABONAK

SOLSTIZIOA

Udako solstizioa, ekainaren 21ean izaten da udako egunik luzeena Ipar Hemisferioan eta laburrena Hego Hemisferioan.

Hego poloan inoiz ez da eguzkia irtetzen, beti 23º ra mantentzen da horizontaren azpian.

Neguko solstizioa, abenduaren 21ean izaten da eta urteko egunik luzeena da Ipar Hemisferioan eta laburrena Hego Hemisferioan.

Hego poloan eguzkia 24º kostante baten ibiltzen da.


TRADIZIOAK

• Lehenengo erromatarrek baino arinago, hoguera batean dantza egitea

• Sudamerican adibidiz, solstizioa urte berriaren modutzat hartzen dute.

EGUBERRIA


Eguberriak, urte berriaren ospakizunak dira, eta eguna luzatzen da, neguko solstizioa. Azken urteetan, Kristautasunean oinarritu da egurberria, Kristoren jaiotzarekin erlazionatuz, baina ez dago inongo frogarik Jesus egun horietan jaio zela.

Kristauentzat, eguberria da urteko egunik nagusiena


EGUBERRIAREN JATORRIA

• Argiaren festa: Eguna luzatzen hasten denean, horren ondorioz da festakizun hau.

• Jesukristoren jaiotza:  Jesuseren jaiotzarekin kokatzen da hau. Abenduak 24ean, gauean, edo abenduak 25, oso goiz jaio homen zen.

NAVIDAD HITZAREN JATORRIA

Navidad hitzaren jatorria "Navitate" hitzetik dator.


Navi = nacimiento, jaiotza

vita = de la vida

te = para ti

Beraz, Navidad hitza, "Munduaren jaiotza zuretzako!  esan nahi du.

• Abenduak 25a hartu zen, Jesusen jaiotzaren egunagatik.

• Gabonetako zuhaitza: Kristautasunaren seinale moduan hartzen da.

MIKEL LABOA

Mikel Laboa Mancisidor was an important individual singer of Basque Country. Was born in Gipuzkoa on 15 june of 1934 and died on 1 of dicember of 2008 in the hostital to 74 years. It was considered a patriarch of Baque Country music.

Influyed in youngs generations. One of the disc of Mikel Laboa was choose the best disc by the people.

He spent 2 years in Lekeitio and studied medicine and psiquiatri in Pamplona.

During the 60 years funded an artistic group called "Ez Dok Amairu" with Basque Countrys artist.

In the artis live of Mikel Laboa created 17 disc.

If cut here wings

he could be my

he doesen´t go out 

but as

he doesen´t was more bird 

and my

I love the bird

 BANDEREN JATORRIA

 Egipziarrek asmatu zuten lehenengo bandera, Egipziarrek egin zuten gerra baten edo Egipziarrek egin zuten batzar baten sortu zela bandera esaten dute.



IKURRIÑA

Ikurriña, Euskal Herriko ikur nagusiena da. Gorriz, berdez eta zuriz osatuta. Luis Aranak, Sabino Aranaren anaiak marraztu zuen ikurriña 1894.urtean.

Gaur egun EAEko ikurriña ofiziala da.

ESANAHIA:    

Hiru osagai ditu:

• Kolore gorria: Bizkaitarr irudikatzen gaitu, historian kolore gorria bizkaiako kolore moduan hartu delako.

• Kolore berdea: Gernikako arbolarekin zer ikusia duela esaten dute batzuk eta beste batzuk Padurako borrokarekin, San Andres gurutzearekin.

•  Kolore zuria: Jainkoari egiten dio erreferentzia nagusiena, eta baita ere Gernikako Arbolaren atzekaldean dagoen gurutze zuriari.

IKURRIÑAREN HISTORIA:

Sabino Aranak sortu zuen ikurriña, lehenengoz Bizkaiarentzat  bakarrik izan zen, baina geroago Euskal Herri osoarentzat ezarri zen. Sabino Aranak, horrekin ez zegoen guztiz ados, orduan, Luis Aranak ( Sabinoren anaia ), zazpi bandera irudikatu zituen, Euskal Herriarentzat bat eta besteak probintzia bakoitzeko, hau da, Bizkaia, Araba, Gipuzkoa, Nafarroa, Zuberoa eta Lapurdi.

Francok 1939.urtean ikurriña legez kanpo utzi zuen, hegoaldean diktaduraren menpe egon zen, baina Ipar Euskal Herrian arazorik gabe erabiltzen zen.


GAUR EGUNGO EGOERA:


Ikurriña Euskal Herri osoaren ikurra da. Balio handia du politika eta kulturaren aldetik. Eusko abertsaleek errebindikazio asmoarekin erabiltzen dute askotan.

• EAE: Euskal Autonomia Erkidegoan ikurriña ofiziala da.

• Ipar Euskal Herria: Kulturaren adierazpidea da ikurriña. Ikurriñaren erabilera ez dago legez araututa, ez dauka ofizialtasuna. 

• Nafarroako Foru Erkidegoa: Izaera politiko argia du. Euskal kultura eta abertzaletasunari oso lotuta dago. 

IRLANDAKO BANDERA

Irlanda Errepublikako bandera da. Hiru kolorez osatuta: berdea, zuria eta naranja.Naranjak, protestanteei egiten die erreferentzia, berdea, katolikoei eta zuria, bakea errepresentatzen du.

Batzuk esaten dute jendearekin zer ikusia duela, hau da, azalaren kolorea, ilearen kolorea eta begien kolorea.


 HISTORIA:


1848. urtean sortu zen, `Joven Irlanda´ko iraultzan sortua. Bandera hau, jende katolikoei (kolore berdea) eta jende protestanteei (kolore naranja). Eta kolore zuria Irlandako islen bakea adierazten du.



MEXIKOKO BANDERA

Mexikoko bandera 1968ko irailaren 16an sortu zen. Hiru koloreko hiri zutabe daude. Berdea, zuria eta gorria. Banderaren erdian mexikoko armarria dauka. Kolore hauek arrazoi batzut dituzte: Gorria: maitasuna eta alaitasuna adierazten du, zuria: bakea irudikatzen du eta berdea natura eta mendiak adierazten ditu.


Bandera hau mexikoko independentziaren gerran espainiaren kontran diseñatua izan zen,
Bandera hau mexikoko laugarren bandera da, Gustavo Diaz Ordazek imposatu zuen eta Francisco Eppens Helguera diseñatutakoa da.

DOPING-A KIROLEATAN

DOPING-A KIROLETAN

Gehien kezkatzen nauen gaia, txirrindularitzan egiten diren hainbesteko doping probak, eta beste kiroletan egiten ez diren probak da.

Doping-a kiroletan, txirrindularitzan bereiziki.

1.kausa: Norberak pentsatzen duenean ezin duela gehiago.

• Argudioa: Zaharrak direlako edo ez dutelako maila egokia.

2.kausa: Denek nahi dutela hoberenak izan, hor dagoen lehia.

• Argudioa: Pixkanaka hoberenen artean sartzeko, eta ekipoarekin daukan kontratua berrizteko.

1.soluziobidea: Doping-aren aurkako kontrolak kirolari guztiei

• Argudioa: Txirrindularitzan, futbolean baino doping-aren aurkako kontrol gehiago egiten direlako, eta ez dago ondo futbolariak ere dopatzea, baina ez izatea horren berri.

2.soluziobidea: Probak ez hainbeste gogortzea

• Kirolariak beti doaz mugara eta batzuk ez daukatenez nibela profesionaletan egoteko, dopatzen dira.

Doping-a kirolaren barruan "normala" dela esan daiteke. Nork ez al du entzun inoiz positiboa eman duela doping-aren aurkako probaren baten? Doping-a asko entzuten da, askotan txirrindularitzan. Baina txirrindularitzan entzuten da gehien proba asko egiten direlako, eta beste kiroletan ez direlako hainbeste proba egiten. Beste kiroletan doping-aren aurkako proba gehiago egin beharko ziren, mundua konturatzeko ez dela bakarrik txirrindularitzan positiboa ematen.

Doping-aren  arrazoirik ohikoenak, kirolariak daukan konfiantza guztia galtzen duenean,  ezin duela gehiago, eta batez ere, denetatik hoberenak izan behar direlako  hasten dira doping-aren munduan sartzen. Txirrindularitzan proba asko egiten dira doping-aren aurka, eta beste kiroletan ordea, ez dira ia egiten. Horregatik  askotan entzuten dugu txirrindulari baten positiboa eman duela. Baina adibiez,  Alberto Contadorren positiboak, polemika asko sortu duen dopajea: Alberto Contadorrek, 00 000 000 000 05 gramo mililitrorengatik eman zuen positibo, eta horrek polemika itzela sortu zuen mundu guztian. Eta orain dela gutxi, 298 futbolariri egin zitzaien proba, eta 109 futboleko jolakarik eman zuten positiboa Contadorren arazo berdinagatik, klenbuterola, eta zer? Nortzuk dakite albiste horri buruz?. Esan nahi dudana da, txirrindulari batek positibo ematen duenean, garrantzi askoz gehiago ematen zaiola, eta futbolari batek positibo ematen badu ez zaiola garrantzirik ematen.

Konponbidea doping-a uzten joateko, kontrol gehiago jartzea da, txirrindularitzan bezala, kirol guztietan kontrol berdinak jartzea. Eta kirolariek jakin dezaten, positibo ematen badute, neurri zehatzakoak ezarriko direla, adibidez, zenbateko positiboaren arabera, urte gehiagoko edo urte gutxiagoko zigorra. Beste konponbide bat, esfortzu askoko probak, ez jartzea gogorregiak, horrek ere ekar dezakelako dopajea, adibidez 90 minutu egotea denbora guztian korrika egiten, edo 210 km-ko etapa bat izan beharrean 110 km-ko etapa bat jartzea.

Horren ondorioa, doping-aren gehiago jartzean, txirrindulariak naiz beste edozein kiroletako parte hartzaileak, ez dute hain argi ikusiko dopatzearena, errezago arrapatu ko zaielako. Eta proben gogortasuna murrizteak ere doping-a usteko modu egokia da,  bakoitzak duen muga ez gainditzeko eta ez behar izateko dopatzeko aukera hori.

BIZIKLETA

BIZIKLETAREN HISTORIA ETA GARAPENA

1816 an Erregearen seme aleman batek lehen bizikletaren diseinua egin zuen. Bi gurpil eta direkzio batekin. Hau draisiana deitu zuen (bere egileari omenez)

1839an eskoziako errementari bat Kirkpatrick Macmillan palankak eta pedalak gehitu zituen. Berrizkuntza hau txirrindulariari ahalbidetu egin zion lurra ikutu gabe bizikleta bultzatzea.

1861an Ernest Michaux egin zuena da daisiana baten pedalak bizikletaren aurreko errobedari ezarri zion. Baina arazo bat zeukan, oreka mantentzea oso zaila zen pedal horiekin.

1869an Bretainia Handian gurpilean neumatiko berriak ezarriz, eta aurreko errubeda handiagoa jarriz bizikleta moderno modura panteatu zen.

1887an Thomas Stevens bizikletaz, munduari itzulia eman zion.

1889an ofizialki txirrindulari lehiaketak hasi ziren.

1903an lehenengo `Tour de France´ lehiatu zen. Guztira 2428 kilometroko ibilbidea eginez.

1909an lehenengo `Giro de Italia´ lehiatu zen eta pixka bat aurrerago `Vuelta Ciclista a España´ 1935an.

1960. eta 1970. urteetan, atmosferaren kutsaketaren ondorioz, bizikletaren interesa piztu zen.

1970an mendiko bizikleta erabiltzen hasi zen.

1987an lehenengo aurreko suspensioa ezarri zuen Trek marka komertziala.

John Howard da munduko txirrindularirik azkarrena ezarri zitzaion, 245,08 km/h abiadura hartuz

Aktualitatean 800 milloi bizikleta daude kantitate hori bikoiztu egiten du kotxearen zenbakia.

BIZIKLETEN ITXURAK ETA MOTAK

Txirrindularitzan, karretera, MTB, ziklokross, pista...bizikleten itxura nahiko desberdinak dira.

Karretera, ziklokross eta pista, nahiko antzekoak, baina MTB eta horrelakoak itxura guztiz aldatzen da.

Hemen ikusi dezakezuen bezela: 

 

    Ziklokrosseko bizikleta:

     Karreterako bizikleta:

             MTB bizikleta:

            Pistako bizikleta:

Ikusi duzuenez, karretera, ziklokross eta pistako bizikleten desberdintasunak hauek dira:

Ziklokrossean, karreteran baino errobeda lodiagoak erabiltzen dira, hau da, kubierta desberdinekin. Baina ez da hori bakarrik beraien desberdintasuna, frenoak ere desberdinak ditu.

Pistan, aldiz, karretera eta ziklokrosseko baino desberdintasun handiagoa du, ez dauka manetarik (frenatzeko eta aldatzeko erabiltzen dena), pistako bizikletak, bakarrik ditu piñoi eta plater bat, karreteran ordea, piñoi ugari (10 normalean) eta 2 plater erabiltzen dira.

BIZIKLETA KARRERAK

Karreteran:

Karreterako txirrindularitzan, ospe gehien duten lasterketak, `Tour de France´, `Vuelta a España´ eta `Giro de Italia´ dira.

Vuelta Ciclista España 2011: 

Badaude beste zenbait klasika garrantzitsuak direnak, adibidez: Dauphiné Libéré, Paris Roubaix, eta nola ez, munduko txapelketak.

Parix Roubaix:

Munduko txapelketa 2011:

Badago gure herrian, Amorebieta-Etxano, `Sociedad Ciclista Amorebieta´ren prestakuntzari esker egiten dena, `Klasika primavera Amorebieta´ izenekoa.

Klasika Amorebieta 2011:

MOUNTAIN BIKE (MTB):

MTBan, hemendik hurbilen gelditzen zaizkigun lasterketak eta garrantzitsuenak direnak,`Open de Euskadi´ eta `Open de España´ dira.

Gure artean mountain bikeko txirrindularirik garrantzitsuena Iñaki Lejarreta da. Junior mailan munduko txapelketa irabazi zuena. Horain Espainiako hoberenetariakoa Jose Antonio Hermida da, lengo urtean Munduko txapelduna bilakatu zena.

                      
 


                    

Ziklokrossean:

Ziklokrossean, ospe gehien duten lasterketak, Belgikatik izaten dira. Baina badago Igorren egiten den lasterketa oso garrantzitsua, `Copa del Mundo´, txirrindulari onenak elkartzen dira bertan. Gure artean, badaukagu ziklokrosseko txirrindulari ohia, Egoitz Murgoitio.

NEIL ARMSTRONG

BIOGRAFIA:

Lehenengo urteak:

Bi urtetatik nahi izan zuen Armstrong-ek  hegan egitea. Sei urte zituela, interesa areagotu zitzaion, aireplano batean bere lehenengo buelta eman zuenean.

Hamabost urte zituelarik aireportu baten hasi zen hegan egiteko ikastaro bat. Hamasei urterekin, gidatzeko baimena gainditu zuen.

Bigarren hezkuntzan graduatu zenean, Ingeniaritza aeronautikoa ikasten hasi zen. 1949an hegazkin pilotu egin zen, bertan 78 misiotan hegan eginez.

NASA-n

  Itsas Armadan behar adinako esperientzia bildutakoan, Armstong Nazio Aholku Batzordean sartu zen.
1950eko hamarkadan abiada handiko aireontzi askotan ikerketa pilotu aritu zen. Hemen X-15 a frogatu zuen, hau, 6300 km/h iristen da.
 Armstongek 1962an lortu zuen astronauta izateko bere plaza.
Texaseko El Lago hirian egin zuen entrenamendu oso gogorrak. Bere helburua ilargira lehenengo aldiz elstea izan da, eta horreri, tinko eusten zion.
Armstrong apollo WI.ean ilargira pilotu batekin egindako lehenengo misioan, komandante joan zen eta ilargiratu eta oina haren azalaren gainean jarri zuen.

ITZULERA
Lurrera itzuli bezain laster hiru astronautek omenaldi bat jaso zuten. Armstrongek Askatasunaren domina jaso zzuen, Estatu Batuetako zibil bati eskaintzen zaion saririk garrantzitsuena.
1970eko  hamarkadan, Armstrong  NASAren Bulego Nagusietako Aeronautikarako administratzaile-orde lagun izendatu zuten washingtonen.

NASAtik at
1971an Nasatik alde egin eta gero, cincinnatiko Unibertsitatean ingeniaritza aeroespazialeko irakasle hasi zen, 1979ra arte.

NAZIOARTEKO UNITATE SISTEMA

Nazioarteko unitate sistema 1960an sortu zen. Sistema metrikoaren bertsio berria da. Unitate sistemarik hedatu eta erabiliena da, bai merkataritza eta bai zientzian. Sistema metrikoa, Frantziako Luis XIV-ek aukeratutako zientzialari talde batek sortu zuen.

Hauek dira oinarrizko unitateak:

7 dira S.I sistemaren OINARRIZKO UNITATEAK:


Magnitudea:  Izena:      Ikurra:      Oharrak:

Luzera                       Metro                   m                     Argiaren abiaduraren arabera definitzen da.


Masa                         Kilogramo            Kg                  Lege fisikoetan oinarritutako defenizioa bilatzen ari da


Denbora                    Segundo               S                     Denbora atomikoaren arabera definitzen da.


Korronte elektrikoen
intensitatea                   Anpere               A                      Eremu elektrikoaren arabera definitzen da


Temperatura                Kelvin                 K


Sustantzia kantitatea     Mol                   Mol                    Ikus, gainera, Avogadroren zenbakia


Argi-intentsitatea           Kandela            Cd



METROaren defizinizioak:

• Distantziak neurtzeko Nazioarteko Unitate Sistemetako oinarrizko unitatea da.

• Argiak segundo baten (1/299.792.458)ean hutsean ibilitako bidearen luzera.

KILOGRAMOren definizioak:

• S.I Nazioarteko Unitate Sistemaren masentzako oinarrizko unitatea da. 

•  Kilogramoa oraindino oinarrizko propietate fisikoren arabera barik  tramankulu baten arabera definitutako SIaren unitate bakarra da.

SEGUNDOaren definizioak:

• 9 192 631 770 zesio-133 atomoaren oinarrizko egoeraren maila hiperfino bien arteko trantsizioari dagokion erradiazioaren periodoren iraupena da.

• Denboraren unitate basikoa

UNITATE ERATORRIEN SORRERA

• SI unitate eratorriak, biderketen, zatiketen eta berreketen bidez sortzen da.

MAGNITUDE ERATORRI BATZUEN UNITATEAK

•  Frekuentzia: Hertz
• Indarra: Newton
• Presioa: Pascal
• Energia: Joule
• Potentzia: Watt
• Elektrizitate kantitatea: Coulomb
• Potentzia elektronikoa: Volt
• Erresistentzia elektrikoa: Ohm
• Eletrizitatearen kapazitate ahalmena: Farad
• Fluxu magnetikoa: Weber
• Indukzio magnetikoa: Tesla
• Induktanzia: Henry 

 MAGNITUDE ERATORRI BATZUK IZEN BEREZIEKIN

• Abiadura: Metro segunduko: m/s
• Azelerarioa: Metro zatia segundu bakoitzean: m/s2
• Uhin zenbakia: Metro "ber" -1: m-1
• Masa dentsitatea: Metro zatia metro kubiko bakoitzean: kg/m3
• Abiadura angeluarra: Radian segunduko: rad/s
• Azelerazio angeluarra: Radias segunduko: rad/s

LIBIAKO GERRA

2011ko Libiako gerra zibila, Ipar Afrikan dagoen al Kadafiri boteretik bastertzeko egindako borrokaren  ondorioz sortutako gerratea. 2011 ko martxoaren 15ean manifestazio baketsua egin baina gobernuko militarrak jipoitu egin zituzten. Honek, kontseilu bat sortu zuen ( Benghazi ), buruz buru, kadafi boteretik botatzeko eta hauteskunde demokratikoak egiteko helburuz.

Martxoaren hasieran kadafiren mutilak ekialdean zenbait hiri okupatu zituzten, Benghaziri eraso baino lehen. Gaddafik su etena adierazi zuen, baina geroago, ez zen errespetatu. Abuztuan, Tripoli hiriburua ere lortu zuten.

NATOren laguntzarekin lortu zuten Tripolitik Kadafi eta bere familia botatzea. Irailean Sirte hiriari erasotzeko saiakera bat egin zuten.


GERRAREN GARAPENA

Otsailaren 27an hasi zan gerratea. Gerrateak bi talde bereizitu zituen, Libiako kontseilu Nazionala eta Mustafa Abdul Jalilen gobernuak. Momentu horretatik aurrera Libian bi gobernu sortu ziren.

 NBE eta NATOren inberbentzioa

Lan luzea izen zan beraiena. Frantziatik eta Europar batasunetik egin zituzten proposamenak otsaliaren 23an. Libiaren aurka isun konkretuak eskatzen zituzten.

GERRAREN ONDORIOAK


Libiako gerran hildakoak 10.000 dira dagoeneko, eta 50.000 eta 55.000 artean zauritutakoak.


Libako gerra zibilaren argazkia:

ASTRONAUTEN JANTZI ZURIA

Astronautek erabiltzen duten tunika zuria arrazoi honegatik da: Kolore beltzak, eguzki-erradiazioa xurgatzen du, eta kolore zuriak, ordea, islatzen du, horregatik aukeratu zuten astronautek kolore zuria eramatea espaziora. Astronauten lanean, konponketan...etarako aproposa da traje zuria. Kapsuletatik kanpo edo espazio estazioan errediakzio kosmikoaren arriskuetatik kanpo egotea da ere traje horren helburua.

Emilio Herrera, ingeniari militarra, 1935. urtean asmatu zuen traje zuria, geroago, traje hori unibertsoko karreran erabili zen.

Traje hori lehenengo erabili zuena, Sobietar Batasunean izan zen.

Hauek dira traje zuriaren funtzioak:

- Barne presio egonkorra: Hau, lurreko presio atmosferikoa baino gutxiagoa izan daiteke, beraz, trajean, ez da beharrezkoa nitrogenoa eramatea.

- Mugikortasuna: Mugikortasuna, normalean trajearen alderantzizko presioan dago.

- Oxigeno transpigarria: Oxigenoaren zirkulazioa transpigarria da, " Sistema Primario de Soporte Vital "-ri esker.

- Tenperaturaren kontrola: Espasioan temperatura edozein momentutan aldatu daiteke, horregatik dauka tenperatura kontrolatzeko, ez hotzitzeko eta ez lar berotzeko.

- Erradiazio ultramorearen aurkako ezkutua.

- Erradiazioa limitatzeko armarria.

- Meteoritoen aurkako babes txikia.

- Komunikazio sistemak

- Hondakin likidoa eta solidoa gordetzeko tokia.

- Espaziontzitik askatzeko, lurreratzeko eta lotzeko errastasuna.


Astronauten jantzi zurien atalak:


Pernerak: Babestu egiten du anka, eta pertsona ezberdinak erabili ditzake jantzia.

Eskularruak: Bereiziki zainduta, tresnak heltzeko....aukera emango digulako.

Kaskoa: Jantziaren atal garrantzitsua da ere, ikuspen hobea eta pantalla batzuk ditu begien aurrean begiak babesteko.

Motxila: Motxiletan daramatena, airea da. Erregulatu al du airea, edo gehiago botatzeko edo gutxiago botatzeko.

Ebakuazio hodia: Astronauten bete beharrak asetzeko.

Mota honetako trajeak, 130kg baino gehiago pisatu al dute.

Des-kontrol

 HISTORIA

1996.urtean sortutako taldea, Arrasateko bost kidek osatzen zuten. Beraien artean, Aritz ( Ahotsa ), Markel ( Kitarra ), Osoron ( Kitarra ), Oier ( Baxua ), Peter ( Bateria ).
Oi! edo Streetpunk-a ziren beraien influentzia nagusienak. Gaur egun, taldean berdinak jarraitzen dute Aritz eta Osoron izan ezik. Osoronek 2004. urtean utzi zuen taldea, eta Oier jarri zen kitarra lanetan, baxu lanetan, azken honen anaia Hodei jarri zen. 2008. urtean Aritzek utzi zuen taldea. Horren ondorioz, Pepin, betiko laguna, abesti batzuetan abeslari lanak egin ditu.


DISCOGRAFIA



Diskoak eta Rekopilazioak


1-Des-kontrol

2-Des-kontrol -Behin eta berriz-

3-Des-kontrol -Behin eta berriz II-

4-Des-kontrol -Duintasunez eutsi

 5-Des-kontrol -Jarraituko dugu-

6-Des-kontrol -DSK&HBB

7-Rekopilazioa -Punk in Suderland

8-Rekopilazioa -Anti disco league

9-25 Hits of Mondra

10-Des-kontrol -10 urte

11-Des-kontrol -Hipokresia eta Faxismoaren aurka

12-Des-Kontrol -Aurrera begira

• Hemen "Duintasunez eutsi" - ren letra

 

FARADAY-EN BIOGRAFIA

Michael Faraday 1791ko irailaren 22an jaio zen Londresetik hurbil, familia apal batean. Aita errenteria zen eta hamar sema-alaba zeuzkan mantentzeko.

Oraindik oso gaztea zela hasi zen koadernatzaile lanetan eta tailerretik inprimatu eta koadernatzeko pasatzen ziren lirubuetako asko irakurri zituen. Laster hasiko zen zientzi hitzaldietara joaten etea idaztohar ugari hartzen. <<Ikerketa esperimentalei>> buruzko beraren koadernoak salgau daude oraindik Ingalaterrako liburudendetan.

Faraday, zortzi elementu berri aurkitu izanagatik bere garaian ospe handiko kimikaria zen Humphrey Davy-ren laguntzailea izan zen. Hau hil ondoren, beraren postuan  hasi zen 1829an. 1833an kimika irakasle izendatu zuten.

Faraday-k elektrizitateak gai kimikoetan gauzatzen duen ekintzaren gainean lan egin zuen, eta elektrolisiaren lege kuantitatiboak ezarri zituen, baina bere esperimenturik nabarmengarrienak elektromagnetismoaren arloan eginadakoak izan ziren, hala nola: eremu magnetikoen aldaketen ondoriozko korronte elektrikoen lorpenaren aurkikuntza eta honek elektrizitatea kantitate handitan lortzeko dauzkan aplikazio garrantzitsuak.

GENERADOREA

Elektrizitate eta  magnetismoa. Korronte elektriko batek eremu magnetiko bat sortzen du.

Oesterd, Henry eta Sturgen

Oesterd-ek korronte elektrikoel eremu magnetikoak sortzen dituztela egiaztatzea aurrerapauso nabarmena izan zen magnetismoaren ezagutzan.

Faraday-ek kontrako efektua behatu zuen: eroale bati iman bat hurbiluz gero, eroalean korronte elektrikoa sortzen da. Bi esperentzia hauek karga elektrikoek indar magnetikoak sortzen dituztelako gertatzen dira.





Esperientzia honen ondorioz baiezta dezakegu korronte elektriko batek eremu magnetikoak sortzen duela bere inguruan.

Oesterd-en esperientziaren aplikazio garrantzitsu bat elektroimanaren fabrikazioa da. Hauek burdinazko barra batean kiribilduriko espira paralelo multzo batez eraikitzen dira. Ferra itxura eman ohi zaie.


Henry-k matematika eta zeintzia irakaslea zen. Korronte elektrikoek sortzen duten magnetismoa aukeratu zuen espezialitate. 1825ean, burdin hari bat bildu zuen ferra bat bezala tolesturiko burdin barra baten inguruan. Burdin harian zehar korrontea igarotzean, burdinak imanarena egiten zuen. Sturgen-ek elektroimanan izena eman zion bere asmakuntzari.

Sturgen-ek asmatutako gailuak estaligabeko kobre-harizko kiribil batzuk zeuzkan, zirkuitu bakarra sahiestearren ferratik bereiz mantendu behar zirenak. Oso ahula zen. Ferraren gainean 400 bira kobre hariz egin zituen, elektroiman askoz ahaltsuagoa lortuz.

FADARAY-EN DESKUBRIMENDUA


Faraday-ek hau deskubritu zuen:

•  Zirkuitu itxi baten fluxu magnetikoa gertatzen den aldaketa da korronte induzitua.

• Korronte induzitua korronte elektrikoa dagoen bitartean irauten du.

Korronte induzitua fluxua aldatzen den arintasunarekiko eta induzituaren espira kopuruarekiko zuzenki proportzionala da.



ELEKTRIZITATEA NOLA SORTU AL DAITEKEEN


Orain azalduko dizuetena elektrizitatea nola sortu ahal daitekeen izango da.

Asteko, bobina bat behar dugu, kable bat plastifikaduta bobinan kiribilduta, bertan bera daguen kableari fluxu magnetikoa aldatu egin behar zaio, hau da, Iparra eta Hegoa aldatu. Bobinaren barrutik burdin zati bat sartu, Iparra eta Hegoa duen burdina bobinatik mugitu egin behar da atzera eta aurreraka Aurrera eta atzeraka egiten duenean fluxuak aldatu egingo dira.

Horain azalduko dizuetena, elektrizitate beste modu batera nola sortu ahal daitekeen izango da.              

Lehenengo turbina bat behar dugu eta turbinaren ondoan bi iman jarri. Imanak lurrean finkatuta daude eta turbinal kableak plastifikaturik dauka kiribilduta. Turbina mugitzean elektrizitate sortuko da, baina turbina gero eta askarrago juan eta turbinak gero eta kable gehiago kiribilduta eduki gero eta elektrizitate gehiago egongo da. Adibidez, bobina bateri kableak 100 buelta ematen badizkio eta beste bateri 200 azkenengo hau, elektrizitatea azkoz ere gehiago edukiko du.

ZENTRAL TERMIKOA ETA ENERGIA ZINETIKOA

Energia zinetikoa mugimendua sortzen duen elektrizitate dela ezan daiteke. Korronte hori energia zinetiko bihurtzen da eta alazen baten gorde egiten da.